Vrijheid van panorama; een belangrijk gemeengoed straks verleden tijd?

Al eerder schreef ik een artikel over de Nederlandse regelgeving met betrekking tot het fotograferen van panorama’s of objecten die zich in de openbare ruimte bevinden. Artikel 10 Auteurswet beschermt zowel foto’s als bouwwerken of beeldhouwwerken. Artikel 18 Aw geeft hierop verduidelijking; je mag –kort gezegd- foto’s maken van bouwwerken of beeldhouwwerken die zich permanent in de openbare ruimte bevinden *¹.

De herzieningen door het Europees Parlement kunnen hierin nog wel eens een verandering gaan brengen; er ligt een voorstel om het Auteursrecht dusdanig te hervormen waardoor de vrijheid op panorama ernstig zal worden beperkt, dan wel niet zou kunnen verdwijnen. Voorafgaand aan elk commercieel gebruik van foto’s van panorama’s is dan namelijk toestemming van de rechthebbende(n) vereist.

Dat houdt niet alleen in dat je als fotograaf toestemming moet gaan verzamelen van alle betrokken rechthebbenden als je de intentie hebt de foto commercieel te gaan gebruiken, maar het betekent ook dat allerlei beeldmateriaal van het internet verwijderd zou moeten gaan worden omdat het in strijd is met de auteursrechten van anderen. Dat kan voor bijvoorbeeld uitgevers een enorm omvangrijke taak opleveren om alle rechthebbenden te traceren en om toestemming te vragen. Maar denk niet enkel aan de verkoop van foto’s of het commercieel exploiteren ervan. Ook gebruikers op social media worden door deze voorgenomen maatregel geraakt *². Als gebruiker van social media ga je namelijk akkoord met de algemene voorwaarden, die in de meeste gevallen bepalingen bevatten waarbij je akkoord gaat met het commercieel gebruik van foto’s door de aanbieder van social media *³. Het uploaden van een foto van jezelf op vakantie onder de Eiffeltoren is dan ineens in strijd met de auteursrechten van de rechthebbenden, ook al heb je als gebruiker zelf geen commerciële bedoelingen met het plaatsen van de foto op bijvoorbeeld Facebook*⁴.   Dat zorgt ervoor dat je als social media gebruiker vooraf moet uitzoeken wie de rechthebbende is en toestemming moet gaan vragen om de foto op Facebook te plaatsen. Als je vervolgens een licentieovereenkomst hebt gesloten met de architect of rechthebbende van het betreffende bouwwerk dan kun je je vakantiefoto zonder zorgen op Facebook posten.

Dat effect is onwenselijk. Julia Reda, Europarlementariër voorziet grote praktische problemen. Niet alleen de hierboven opgesomde praktische problemen, maar ook bijvoorbeeld het gegeven dat overtreding van de auteurswet in sommige Europese landen ook strafrechtelijke sancties als gevolg heeft, en miljoenen Europese internetgebruikers elke dag nietsvermoedend beeldmateriaal uploaden op websites en social media. Reda noemt ook problemen voor professionele fotografen, filmmakers en journalisten die al decennia hun brood verdienen door het verkopen van beeldmateriaal met daarin panorama’s, omdat die publieke ruimte in principe vrij fotografeerbaar en filmbaar is. Dat strookt niet een van de doelen van het auteursrecht, namelijk het stimuleren van de het ontstaan van onder meer kunst en informatie. Daarnaast, zegt Reda ook, architecten verdienen hun brood niet met de verkoop van foto’s van de door hen ontworpen gebouwen, maar door het ontwerpen van gebouwen.

Er zijn echter nog meer praktische, zeer onwenselijke, complicaties. Het implementeren van de wijzigingen zou ook inhouden dat bijvoorbeeld Wikipedia alle foto’s van bouwwerken moet gaan verwijderen van haar websites als de auteursrechthebbende nog geen 70 jaar is overleden. Wikipedia heeft dan wel geen winstoogmerk, maar maakt gebruik van werken met een vrije licentie, hetgeen onder de herziening niet meer is toegestaan.

Niet alleen afbeeldingen op het internet zouden verwijderd moeten worden, maar ook fysieke exemplaren van afbeeldingen mogen onder de herziening niet meer geëxploiteerd worden. Denk aan het terugroepen van duizenden kalenders, boeken of postkaarten. Er moeten duizenden verzoeken verzonden worden aan de rechthebbenden op bouwwerken om de exploitatie van de afbeeldingen legaal te maken. Reda spreekt van een bureaucratische nachtmerrie.

De negatieve effecten van de herziening van de wetgeving overheersen. Het doel van het auteursrecht wordt dusdanig overschreden dat de effecten voor de praktijk onwenselijk zijn. Het voorstel brengt wellicht meer bescherming voor de rechthebbenden op bouwwerken, maar er ontstaat een enorme disbalans tussen de bescherming van de rechthebbenden en de praktische gevolgen.

Als het voorstel daadwerkelijk doorgang zal gaan vinden dan zal dit gevolgen hebben voor de inhoud van artikel 18 van de Auteurswet. Ook gebouwen of beeldwerken die permanent in de openbare ruimte staan mogen dan niet meer zomaar gefotografeerd worden. Zo ver is het gelukkig nog niet; als het Europees Parlement instemt met het voorstel dan is het aan de Europese Commissie om het voorstel vervolgens mee te nemen in de hervorming van het Europese Auteursrechtbeleid. Het is nog maar de vraag of de Europese Commissie het voorstel dan ook daadwerkelijk vertaalt naar Europese regelgeving. Volgenant schrijft dat deze voorgenomen wijziging vanuit het perspectief van de informatievrijheid een kwalijke ontwikkeling is. De bescherming van intellectuele eigendomsrechten is van belang, maar het recht je te kunnen uiten –waaronder ook het ontvangen van beelden valt – is dat ook *⁵.

Inmiddels hebben meer dan 200.000 mensen een online petitie getekend tegen het invoeren van de herziening van de Auteursrechtrichtlijn. De petitie vind je hier: www.change.org/p/european-parliament-save-the-freedom-of-photography-savefop-europarl-en

Noot, 10 juli: Het voorstel om de vrijheid van panorama in te perken is niet aangenomen. Dat betekent dat de vrijheid van panorama op dit moment niet ingeperkt zal gaan worden. Parlementslid Julia Reda pleit ervoor deze gelegenheid aan te grijpen om te zorgen voor een hervorming van het recht van vrijheid van panorama door het overal in gelijke mate te verruimen.

(*1) Zie ‘Een aantal do’s en don’ts bij het fotograferen van gebouwen en beeldhouwwerken’.
(*2) juliareda.eu/2015/06/fop-under-threat
(*3) Zie bijvoorbeeld artikel 9 lid 1 van de gebruiksvoorwaarden van Facebook.
(*4) Zie ook artikel 5.1 van de gebruiksvoorwaarden van Facebook.
(*5) O. Volgenant, ‘Hoe zit het ook alweer met.. de vrijheid van panorama?’ IEF 15060.